بررسی تحولات جمعیتی ایران با استفاده از رویکرد پویایی سیستم

ایران در سه دهه گذشته تحولات جمعیتی چشم‌گیری را تجربه کرده است. نرخ باروری از 7 فرزند در سال­های دهه 1360، به 1.8 فرزند در سال 1390 و بر اساس داده‌های سرشماری 1395، به 2 فرزند رسید؛ به‌طوری‌که تحولات باروری ایران به سریع‌ترین کاهش باروری در جهان تعبیر شده است. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از رویکرد پویایی سیستم، با دیدی چندبعدی و غیرخطی، فرایندهای جمعیتی در ارتباط با زیرسیستم­های اقتصادی-اجتماعی با هدف شناخت عمیق‌تر پیچیدگی‌های جمعیتی و فهم علل تحولات رخ داده، بررسی شود. شبیه‌سازی مدل از سال 1361 آغاز و تا سال 1425 ادامه می­یابد. زیرسیستم جمعیت از 4 گروه سنی تشکیل شده است و متغیرهای باروری و امید زندگی به‌صورت درون­زا در مدل استفاده شدند. ضریب تعیین مدل برای متغیرهای کلیدی بیش از 80 درصد به‌دست آمد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در دو سناریوی شرایط رضایت­بخش و ایده‌آل، باروری تا سال 1425 هرگز کمتر از 1.75 فرزند نخواهد بود. بنابر نتایج شبیه‌سازی سناریوهای مختلف، آثار اغلب سیاست‌های اعمالی بعد از چند سال به طور کامل نمایان می‌شود. همچنین با گذشت زمان از آثار سیاست‌ها کاسته خواهد شد، درنتیجه برای تاثیرگذاری بیشتر باید بسته‌های سیاستی به روز شوند.